اوراق مشارکت نوعی اوراق بهادار است که توسط دولت، شهرداری، شرکت‌های دولتی و خصوصی، برای تأمین اعتبار طرح‌های عمرانی یا زیرساختی در کشور، منتشر می‌شود. تهیه دستورالعمل اجرایی و مقررات ناظر بر انتشار اوراق‌مشارکت بر عهده بانک مرکزی یا سازمان بورس است. سرمایه‌گذاران در اوراق مشارکت، با خرید برگه اوراق در یک پروژه خاص شریک می‌شوند و طی مدت‌زمان تا سررسید، سودهای فصلی علی‌الحساب دریافت می‌کنند و در نهایت با تسویه اوراق، رابطه‌شان با شرکت منتشر کننده اوراق قطع می‌شود.
اوراق‌مشارکت، اوراق بهادار بانام و بی نام است که به موجب این قانون به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین منتشر می شود و به سرمایه گذارانی که قصد مشارکت را دارند واگذار می گردد و دارندگان اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت در سود حاصل از اجرای طرح مربوط شریک خواهند بود.
به موجب قانون، موسسات و شرکت ها مکلفند بازپرداخت اصل و سود را در سررسید های معین تعهد و تضمین کنند. این تضمین عملاَ حسن انجام مشارکت را تعهد می کند و به این معنا نیست که خریداران اوراق مشارکت در زیان سهیم نمی باشند بلکه تضمینی برای این است که مشارکت کننده مطمئن شود شرکت صادرکننده ورقه مشارکت کار خود را به نحو احسنت انجام خواهد داد.
به موجب ماده ۵ قانون نحوه انتشار اوراق‌مشارکت، شرکت سهامی ناشر مکلف است تضمین کافی به بازپرداخت اصل مبلغ و سود حاصل در سررسید های مذکور در اوراق‌مشارکت را به بانک کارگزار ارائه نماید که این تضمین باید به بانک کارگزار و قبل از صدور مجوز انتشار اوراق، ارائه و تسلیم شود.
انواع اوراق مشارکت
۱) اوراق مشارکت ساده
ورقه بهاداری است که دارنده آن سود حاصل از مشارکت را به ترتیب مورد توافق، در مواعد مقرر دریافت می کند و در سررسید ورقه تنها حق مطالبه مبلغ اسمی اوراق را از ناشر دارد. این اوراق پس از انتشار، تغییر صورت نمی‌دهند و در نهایت منجر به استرداد اصل سرمایه و سود حاصل از به کارگیری در پروژه به صاحب ورقه می شود که در این فرض صاحب ورقه با شرکت در یک پروژه خاص شریک است که پس از اتمام پروژه رابطه اش با شرکت قطع می گردد.
۲) اوراق مشارکت مرکب
ورقه بهاداری است که دارنده آن علاوه بر دریافت سود مشارکت در سررسید اوراق می تواند مبلغ اسمی ورقه را مطالبه کند یا اوراق خود را با سهام تعویض یا به سهام تبدیل کند. این نوع اوراق به دو صورت منتشر می شوند که عبارتند از :
بیشتر بخوانید: دلایل ضرر کردن در بورس کدامند؟
الف ) اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام :
اوراق‌مشارکت قابل‌تبدیل به سهام، اقتباس کامل از مقررات سابق اوراق قرضه قابل‌تبدیل به سهام به‌وسیله قانونگذار بعد از انقلاب اسلامی است، چراکه ورقه مشارکت قابل‌تبدیل ورقه‌ای است که بتوان آن را به سهم شرکت ناشر تبدیل کرد. در این نوع ورقه برخلاف نوع ساده، صاحب ورقه، اگر وضعیت شرکت ناشر به دلیل اقتصادی و سوددهی بهتر از زمان انتشار اولیه ورقه مشارکت شود، می‌تواند با تبدیل ورقه مشارکت خود به سهم شرکت در توسعه شرکت شریک و از آن بهره‌مند شود.
ب) اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام :
اوراقی است که توسط شرکت های سهامی عام منتشر و در سررسید یا زمان مشخص افزایش سرمایه به سهام شرکت های موضوع طرح اوراق‌مشارکت تبدیل می گردد. این نوع ورقه مشارکت اقتباس کامل از مقررات سابق اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام به وسیله قانونگذار بعد از انقلاب اسلامی است زیرا در این اوراق صاحب ورقه می تواند در صورتی که وضع شرکت ناشر به دلیل اقتصادی و سوددهی بهتر از زمان انتشار اولیه ورقه مشارکت باشد با تبدیل ورقه خود به سهم از بهبود وضعیت اقتصادی شرکت بهره گیرد.
برخلاف اوراق قابل تبدیل به سهام قانونگذار با وجود اقتباس از لایحه اصلاحی ۱۳۴۷ رژیم حقوقی این نوع اوراق را از رژیم حقوقی اوراق قرضه تعویض جدا نموده و دست به ابداعی زده است یعنی در صورت تمایل صاحب ورقه می تواند با سهام سایر شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار ورقه خود را معاوضه کند که در این صورت ناشر باید حداقل به میزان اوراق مشارکت قابل تعویض موجود به سهام شرکت را تا سررسید نهایی تگهداری کند یعنی شرکت ناشر الزامی به افزایش سرمایه خود و نیز صدور سهام جدید برای تعویض با اوراق‌مشارکت متقاضیان تعویض را ندارد.
لازم است بدانید اغلب اوراق مشارکت‌ها از نوع ساده و با نام هستند، همچنین اوراق مشارکت‌هایی نظیر «قابل تبدیل به‌سهام» و «قابل‌تعویض با سهام‌های دیگر» چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.
بیشتر بخوانید: چگونه هوش مصنوعی بانک‌ها را متاثر خواهد کرد؟