زمانی که شرکت‌ها به منظور اصلاح ساختار سرمایه و یا توسعه فعالیت‌های خود نیاز به منابع مالی جدید داشته باشند، سهامداران شرکت به پیشنهاد هیئت مدیره، میزان افزایش سرمایه را در طی یک جلسه مجمع عمومی فوق‌العاده بررسی می‌کنند و به رای می‌گذارند و در صورت موافقت مراحل آن را طی می‌کنند.
مراحل افزایش سرمایه
افزایش سرمایه شرکت‌ها طی چند مرحله مجزا از هم صورت می‌پذیرد که هر کدام از آنها دارای نکات قابل توجه و اطلاعات مفیدی است که به سرمایه‌گذاران در یک سرمایه‌گذاری بهتر و هوشمندانه‌تر کمک می‌کند. این مراحل به ترتیب شامل:
۱. پیشنهاد هیئت مدیره به مجمع عمومی فوق العاده در خصوص افزایش سرمایه
۲٫ اظهارنظر حسابرس
۳. مدارک و مستندات درخواست افزایش سرمایه
۴. آگهی دعوت به مجمع عمومی فوق العاده
۵. تصمیمات مجمع عمومی فوق العاده
۶. مهلت استفاده از حق تقدم خرید سهام، خرید و فروش حق (در حالت آورده نقدی)
۷. ثبت افزایش سرمایه
انواع روش‌های افزایش سرمایه
افزایش سرمایه شرکت‌ها از منابع متفاوتی تامین می شود، اگر بخواهیم روش‌های تامین مالی افزایش سرمایه را بررسی کنیم به ۴ روش زیر خواهیم رسید:
افزایش سرمایه از محل سود انباشته (سود های پرداخت نشده سال‌های قبل)
بخشی از سود سالانه شرکت‌ها در حساب سود انباشته آنها ذخیره می‌شود. سودهایی که در سال‌های گذشته بین سهامداران تقسیم نشده است در جهت جبران و احیاء مخارج مورد نیاز برای سرمایه‌گذاری‌های جدید و سایر عملیات شرکت به کار گرفته شده و عملاً جریان نقدینگی جدیدی به شرکت ورود پیدا نمی‌کند.
همانطور که مشخص است در این حالت سهامداران پولی برای خرید اوراق جدید تزریق نمی‌کنند، به همین دلیل اصطلاحاً به سهام تعلق گرفته به سهامداران سهام جایزه می‌گویند. این سهام جایزه به همه سهامداران تعلق دارد و سهامداران بدون نیاز به پرداخت هیچ گونه وجهی، مالک سهام جایزه شده به نحوی که میزان مالکیت سهامداران پس از این نوع افزایش سرمایه تغییری نخواهد کرد. (تغییری در دارایی شما صورت نمی‌گیرد: یعنی پس از اینکه تعداد سهام شما زیاد شد، طبق فرمول پایین قیمت جدید سهام طوری تغییر می‌کند که دارایی شما تغییری نمی‌کند اما تعداد سهام شما زیاد می‌شود.)
A+1/قسمت پایانی هر سهم پیش از افزایش سرمایه=قیمت جدید سهم
۱۰۰/درصد افزایش سرمایه = A
افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی های شرکت
زمانی که قدرت خرید پول کشورها کم شده و تورم در آنها افزایش می‌یابد، شاهد افزایش تغییرات در قیمت نسبی کالا و خدمات هستیم. این امر خصوصا در زمان استفاده از سازوکار چند نرخی بودن ارز، سبب اختلاف شدید میان بهای تمام شده (ارزش تاریخی) دارایی‌های ثابت و سرمایه گذاری‌های بلند مدت با ارزش‌های جدید و جاری می‌شود. یکی از روش‌هایی است که نقصان و نامربوط بودن اطلاعات را تا حدی رفع می‌کند. قیمتی که در تجدید ارزیابی برای ارزش ثبت شده یک دارایی تعیین می‌شود، مازاد تجدید ارزیابی نامیده می‌شود. این مازاد محاسبه شده، به عنوان درآمد (عایدی) یا چیزی شبیه آن محسوب نمی‌شود. زیرا این روش (تجدید ارزیابی) فقط منتسب کردن ارزش‌های جدید به دارایی‌های موجود و اتفاقی است و مبنی بر ایجاد درآمد و یا عایدی نیست. در این روش افزایش ارزش دفتری یک دارایی ثابت مشهود که به عنوان یک درآمد غیرعملیاتی تحقق نیافته از محل تجدید ارزیابی و یا افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی خواهد بود، به صورت مستقیم و با نام مازاد تجدید ارزیابی به ثبت می‌رسد. به عنوان بخشی از حقوق صاحبان سرمایه در ترازنامه آمده و در صورت سود و زیان نیز ذکر می‌شود.
در افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی ، با درنظر گرفتن اینکه حساب افزایش سرمایه به روش مذکور اندوخته‌ای غیرقابل تقسیم خواهد بود و به عنوان بخشی از حقوق صاحبان سرمایه محسوب می‌شود، در هر دوره مالی به مقدار استهلاک ناشی از مابه‌التفاوت تجدید ارزیابی به عنوان هزینه منظور شده و به حساب افزایش سرمایه منتقل می‌شود. سهامداران باید به این نکته توجه داشته باشند که از آنجا که مازاد تجدید ارزیابی به عنوان عایدی و چیزی شبیه به آن محسوب نمی‌شود، ارزش ذاتی شرکت تغییری نخواهد کرد.
افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده
شرکت اگر اندوخته و یا سود انباشته‌ای داشته باشد می‌تواند اقدام به افزایش سرمایه کند حال اگر شرکت اندوخته و یا سود انباشته‌ای نداشته باشد و یا نخواهد از این محل برای افزایش سرمایه استفاده کند می‌تواند از محل آورده نقدی سهامداران اقدام به افزایش سرمایه کند. در این حالت از سهامداران خواسته می‌شود که مبلغ جدیدی را برای افزایش دادن سرمایه به شرکت بیاورند و با این کار حق بهره‌مندی از حق تقدم را برای خود محفوظ داشته‌اند.
شرکت با تصویب مجمع عمومی فوق‌العاده تصمیم می‌گیرد تا از محل آورده نقدی، اقدام به افزایش سرمایه کند. بنابراین با توجه به اینکه افزایش سرمایه از این روش، مستلزم تأمین منابع جدید از سوی سهامداران فعلی شرکت است، شرکت حق استفاده و حضور در این افزایش سرمایه را ابتدا به سهامداران می‌دهد. به این صورت که اوراقی تحت عنوان حق تقدم سهام در اختیار سهامداران فعلی قرار می گیرد. سهامدار در مدت زمان مجاز برای معاملات این اوراق می‌تواند یکی از دو اقدام زیر را انجام دهد:
راه اول) پرداخت پول:
در این روش سهامداران به ازای هر سهم باید مبلغی را به شرکت پرداخت نمایند. این مبلغ ممکن است به اندازه ارزش اسمی هر سهم که در ایران برابر است با ۱۰۰۰ ریال است باشد و یا بیشتر از این مبلغ بوده و تا قیمت روز هر سهم تعیین شود. همانطور که بیان شد معمولا در ایران از سهامداران می‌خواهند که به ازای هر سهم ۱۰۰تومان (ارزش اسمی) به حساب شرکت واریز کنند اما اگر این عدد بیشتر از این مبلغ باشد تحت عنوان صرف سهام در قسمت حقوق صاحبان سهام در سمت چپ ترازنامه شرکت نشان داده می‌شود که بر طبق قانون تجارت حساب صرف سهام نمی‌تواند به عنوان سود بین سهامداران شرکت توزیع شود. به عنوان مثال چنانچه از سهامداران خواسته شود که بجای ارزش اسمی هر سهم، مبلغ ۱۲۰ تومان برای هر سهم واریز کنند، ۲۰ تومانی که مازاد بر ارزش اسمی از سهامدار دریافت می‌شود، به عنوان صرف سهام در نظر گرفته خواهد شد.
راه دوم) فروش حق تقدم:
به جز پرداخت مبلغ اسمی هر سهم، سهامدار قبلی می‌تواند نسبت به فروش این اوراق در مدت زمانی که برای آن تعیین می‌شود اقدام نماید. اگر سهامداران به هر علتی تمایل نداشته باشند که از حق تقدم‌های خود استفاده کنند می‌توانند این اوراق را به سرمایه گذاران دیگر بفروشند که این نقل و انتقال از طریق شرکت‌های کارگزاری بورس اوراق بهادار و فرابورس ایران امکان پذیر است. خریدار اوراق حق تقدم، باید علاوه بر پرداخت مبلغی که بابت حق تقدم به فروشنده می‌پردازند مبلغ مطالبه شده توسط شرکت را نیز به حساب شرکت واریز نماید. باید توجه داشت که معمولا مهلت استفاده از گواهی های حق تقدم در خرید سهام جدید، در یک بازه زمانی ۶۰ روزه خواهد بود.
چنانچه سهامداران در مهلت مقرر اقدام به پذیره نویسی نکنند (یعنی مبلغ مطالبه شده توسط شرکت را واریز نکنند) و یا از فروش گواهی حق تقدم خود صرف نظر کنند، شرکت پس از اتمام دوره پذیره نویسی، گواهی‌های باقیمانده را به عنوان حق تقدم استفاده نشده از طریق بورس اوراق بهادار در معرض فروش عمومی (پذیره نویسی عام) قرار می‌دهد و پس از فروش، مبلغ حاصل از فروش را به حساب سهامداران قبلی واریز می‌کند. به این صورت افراد جدید می‌توانند حق تقدم استفاده نشده را خریداری کرده و از این طریق جایگزین سهامداران قبلی شوند.
افرایش سرمایه از محل سلب حق تقدم
۱- تقسیم نقدى صرف سهام بین سهامداران قبلى : در این ارتباط لازم است شرکت به اطلاع صاحبان سهام برساند که سود نقدى توزیع شده از محل صرف سهام یا بازده سرمایه است نه از محل فعالیت عملیاتى و بازرگانى شرکت و با توزیع نقدى صرف سهام میان سهامداران قبلى چیزى جز افزایش سرمایه به قیمت اسمى نصیب شرکت نخواهد شد.
۲- توزیع سهام جدید میان سهامداران جدید به ازاى صرف سهام : در این مورد برابر حساب صرف سهام، سهام جدید به قیمت اسمى منتشر و به سهامداران قبلى داده می‌شود. به نظر مى‌رسد پس از توزیع سهام جدید، نتیجه این نوع افزایش سرمایه براى شرکت برابر با افزایش سرمایه به قیمت اسمى است.
۳- انتقال صرف سهام به اندوخته شرکت : در این مورد صرف سهام همانند سایر حساب‌هاى اندوخته شرکت، ذیل حقوق صاحبان سهام قرار مى‌گیرد و متعلق به کلیه سهامداران اعم از قبلى و جدید مىشود. این نوع مصرف صرف سهام مورد نظر و توجه شرکت‌ها و سازمان بورس است که با تامین مالى صرف سهام پشتوانه و بنیه مالى شرکت براى انجام طرح‌ها و پروژه‌ها و سرمایه‌گذارى قوى مىشود.
ذی‌نفعان صرف سهام:
۱- شرکت: شرکت‌ها علاقه‌مند هستند با کمترین سهام منتشره، بیشترین تامین مالى بلندمدت بدون سررسید را انجام دهند و با اینکار بدون افزایش ریسک سهام شرکت، بر سودآورى و اعتبار شرکت بیفزایند.
۲- سهامدار عمده اصلى: سهامدار اصلى شرکت که کنترل و مدیریت شرکت را در دست دارد بسیار علاقه‌مند است کنترل شرکت را هم‌چنان حفظ کند و درصد سهام مدیریتى‌اش کاهش نیابد (به ویژه زمانى که درصد سهام مدیریتى آنها شکننده و در حداقل ممکن براى مدیریت است). ضمناً با افزایش سرمایه در اغلب موارد مجبور به آورده نقدى به شرکت نباشد.
۳- بازار سهام: سهام مورد نظر باید در شرایط پذیره‌نویسى مورد اقبال بازار باشد. افزایش سرمایه با صرف سهام باید فرصتى را پیش روى بازار بگذارد. دورنماى مثبتى از سودآورى بالقوه در آینده، انتظارات مثبت از افزایش قیمت سهم و یا تخفیف مناسب در قیمت پذیره‌نویسى نسبت به قیمت بازار در بر داشته باشد.
۴- سهامداران جزء: سهامداران جزء همواره به دنبال بازدهى بیشتر هستند بنابراین در پى این هستند که از محل صرف سهام بازدهى سریعى نصیبشان شود و نگرانى خاصى در کاهش درصد مالکیتشان در شرکت ندارند.
مزایاى افزایش سرمایه به روش صرف سهام
۱- از دیدگاه بازار و سهامداران افزایش سرمایه با صرف از رقیق شدن قیمت سهم جلوگیرى مى‌کند و با وجود منابع قابل توجه صرف سهام در اختیار شرکت، رشد سودآورى و EPS شرکت مضاعف مىشود و این خود غنى شدن قیمت سهم و افزایش قیمت‌هاى قابل توجهى را براى سهامداران و کاهش ریسک سهم در بازار را در پى خواهد داشت.
۲- یکى از مهم‌ترین مزیت‌هاى صرف سهام، به‌کارگیرى آن براى اصلاح ساختار مالى شرکت‌ها است. به ویژه در شرکت‌هاى دولتى خارج از بورس و شرکت‌هاى داراى پروژه‌هاى سرمایه‌گذارى که به دلیل قلت سرمایه ثبت شده از یک سو نیاز به اصلاح ساختار سرمایه دارند و از سوى دیگر نیازمند منابع مالى سنگین براى پیشبرد طرح‌هاى توسعه هستند، این نوع افزایش سرمایه بسیار توصیه مىشود.
۳- از دیدگاه شرکت افزایش سرمایه با صرف، یک منبع تامین مالى با ثبات و بدون سررسید معلوم تلقى می‌‌ىشود و شرکت دغدغه تعهد بازپرداخت آن را ندارد.
۴- اندوخته صرف سهام ریسک ناشى از عدم توان بازپرداخت بدهى‌ها را کاهش مى‌دهد و این سبب افزایش اعتبار شرکت در بازار و صنعت مى‌گردد.
۵- در نهایت پس از گذشت دوره‌اى شرکت مى‌تواند با تصویب مجمع اندوخته، صرف سهام را به حساب سرمایه منتقل کند و به ازاى آن سهام جدید میان سهامداران توزیع کند.
معایب افزایش سرمایه به روش صرف سهام:
۱- چنانچه سهامدار اصلى برنامه‌اى براى مشارکت در افزایش سرمایه نداشته باشد و با منافع آن در تعارض باشد به طورى که کنترل شرکت را از دست بدهد، افزایش سرمایه محقق نمى‌شود.
۲- در صورت توزیع نقدى فورى صرف سهام یا انتشار سهام جدید میان سهامداران قبلى، این روش افزایش سرمایه مشابه افزایش سرمایه به قیمت اسمى مىشود و با توجه به کاهش قیمت سهم پس از مجمع به میزان ارزش حق تقدم کلیه مزیت‌هاى مرتبت بر آن خنثى مى‌گردد.
۳- با توجه به لزوم تعهد اشخاص حقیقى یا حقوقى براى خرید سهام پذیره‌نویسى نشده، ممکن است در مواردى هیچ شخصى حاضر به این کار نباشد.
برای اطلاعات بیشتر در مورد بورس و آموزش این مبحث اینجا کلیک کنید.